10 Mentari Merah di Hujung Tanah

Selepas sembahyang Subuh pada hari Jumaat, Maryani pergi ke pasar untuk membeli rempah ratus ramuan masakan nasi beriani gam jamuan makan tengah hari di Istana Besar. Tepat pukul 8.00 pagi, dia tiba di dapur istana membawa bahan-bahan masakan dan mula menyelia kerja-kerja memasak.

Pada hari itu, dia memilih untuk menghidangkan beriani ayam. Ketul-ketul ayam telah siap dipotong dan diperap dalam ramuan kari kurma dan rempah beriani pada petang semalam selepas disembelih dengan bantuan kawan-kawan sepasukannya setelah mendapat izin Sultan. Sultan Ibrahim gemar makan nasi beriani gam masakan Maryani. Resepi Maryani amat istimewa kerana kurang kandungan lemak dan kaya dengan rempah ratus yang baik untuk kesihatan tubuh badan.

Maryani ada cara tersendiri menanak beras nasi beriani. Setelah lauk kuah ayam beriani yang ditunu di dalam periuk tembaga bersaiz besar dan bertelinga empat itu masak separuh, dia meletak sebuah tungku di dalam perut periuk. Dia membasuh beras sebanyak tiga kali, membungkus beras yang basah itu dengan sehelai kain kapas putih yang besar dan dipunjut kemas-kemas supaya tidak terburai ke dalam lauk. Punjutan beras itu diletak di atas pelantar tungku, periuk tembaga itu ditutup kemas berlapik daun pisang di bawah penutup dan beras itu dibiarkan masak menjadi nasi dengan menggunakan wap panas kuah beriani yang mengitar di dalam periuk dan menembus punjutan beras. Dia menggunakan bara api sekata.

Setelah separuh bacaan surah Yasin sehingga ayat, ‘Salamun qaulan min rabbir rahim’, barulah daun pisang menjadi layu sebagai tanda nasi telah masak. Ketika itulah, ayam rempah beriani telah masak penuh serentak dengan masaknya nasi. Nasi beriani yang telah masak dikeluarkan dan diasingkan ke dalam belanga besar diperbuat daripada tanah untuk mengekalkan perisa kuah beriani yang menyerap ke dalam nasi.

Pada pukul 12.00 tengah hari, Maryani dan tukang-tukang masak istana selesai memasak. Mereka membuat persiapan untuk hidangan pula. Hidangan dibahagikan kepada 3 bahagian; penghuni istana, askar Sultan dan rakyat jelata jemaah Jumaat. Untuk bahagian askar Sultan, dihantar terus ke Dewan Makan Kem Timbalan Setia Negeri, manakala untuk bahagian rakyat jelata, dihantar terus ke Balai Makan Masjid Sultan Abu Bakar di atas bukit.

Selepas sembahyang Jumaat, Sultan Ibrahim menjamu rakyat jelata dengan hidangan nasi beriani ayam. Semasa makan itulah, Sultan mengambil peluang beramah mesra dengan rakyat jelata sambil mendengar aduan mereka yang berkaitan dengan hal ehwal pentadbiran negeri dan kehidupan mereka sehari-hari. Sultan juga berpeluang mendengar pandangan rakyat jelata berkaitan dengan suasana perang dan keselamatan dalam negeri pada ketika itu.

Pada sebelah petang, latihan kawad perang diadakan di Kem Timbalan Setia Negeri, berikutan ancaman perang pasukan tentera Jepun yang telah mula melancarkan kempen perang di Asia Tenggara setelah berjaya menawan negara China. Latihan kawad perang itu berterusan sehingga tengah malam. Setelah latihan itu selesai, anggota-anggota pengawal yang bertugas segera melapor diri di kubu pengawal yang terletak di setiap penjuru kem. Anggota-anggota lain turut dikerah berkawal di tempat-tempat strategik lain seperti stesyen janakuasa elektrik, kolam bekalan air, hospital, gudang beras, istana dan bangunan pentadbiran.

Pada malam itu, kumpulan Maryani bertugas di kubu yang menghadap Tambak Johor.

Bandar Johor Bahru pada waktu malam kelihatan lengang dan gelap-gelita. Stesyen janakuasa elektrik di Setulang hanya beroperasi sehingga pukul 10.00 malam. Anggota-anggota polis meronda setiap penjuru bandar untuk mencegah perbuatan jenayah.

Kubu itu dikawal oleh tiga orang anggota, Maryani sebagai ketua, manakala Kasdani dan Unos sebagai anggota bertugas. Kasdani dan Unos setiap seorang dilengkapkan dengan sepucuk senapang. Maryani pula mempunyai sepucuk revolver di pinggangnya. Sekiranya pecah perang di Johor, kubu mereka akan dilengkapkan dengan machine gun yang akan dibekalkan oleh tentera Inggeris yang berpangkalan di Singapura. Itulah yang difikirkan oleh Maryani, namun dia tidak tahu bahawa Sultannya telah mempunyai perkiraan lain dengan Inggeris.

Tiba-tiba kelihatan dua susuk tubuh bergerak di dalam gelap mendekati tempat mereka berkawal.

“Siapa?” Cabar Prebet Unos.

“Kami!” Jawab satu suara. Pemilik suara itu mengangkat kedua-dua tangan sambil terus berjalan menghampiri mereka. Tubuh yang di belakang tidak mengikut perbuatannya.

Wajah Mejar Engku Abdul Aziz dan Mejar Jeneral Sir Sultan Ibrahim semakin jelas disinari lampu karbaid kubu. Mereka lengkap berpakaian seragam pegawai Timbalan Setia.

Sarjan Maryani segera memberi tabik hormat sambil memohon maaf.

“Maafkan kami, Tuanku!”

Pengawal-pengawal bertiga itu berdiri tegak menyambut kedatangan tetamu kehormat yang tidak disangka sudi menjenguk ke kubu mereka.

“Tak mengapa, Sarjan. Kami cuma nak tengok kawalan. Senang diri. Duduklah,” kata Mejar Engku Abdul Aziz yang turut menjawat jawatan Menteri Besar Johor.

Mereka berlima duduk di ambin kubu pengawal. Maryani menyerahkan binokular kepada Prebet Kasdani dan mengarahkannya menjadi pemerhati kubu.

“Bagaimana kawalan pada malam ini, Sarjan?” Tanya Sultan Ibrahim.

“Kawalan pada malam ini baik, tiada apa-apa yang mencurigakan, Tuanku,” lapor Maryani. Kemudian Maryani bertanya,

“Bagaimana perkembangan terbaru serangan Jepun, Tuanku? Berita radio melaporkan yang mereka telah pun mendarat di Kota Baru, Kelantan.”

“Nampaknya, perang pada kali ini tidak dapat dielakkan, Sarjan. Inggeris tetap akan berlawan dengan Jepun.”

“Bolehkah Inggeris melawan Jepun?”

“Entahlah, Sarjan,” jawab Engku Abdul Aziz pula. “Inggeris kata, mereka dah hantar dua buah kapal perang ke Laut China Selatan. Kita tak tau sejauh mana keupayaan kapal-kapal itu boleh mematahkan serangan udara kapal-kapal pejuang Jepun.”

“Kalau Jepun tiba di Johor, apa yang akan berlaku kepada Timbalan Setia, Tuanku?”

Sultan Ibrahim terdiam memikirkan jawapan soalan itu.

“Askar Jepun tak boleh mengapa-apakan askar Timbalan Setia kita. Mereka mesti menghormati kita kerana kita adalah satu-satunya raja Melayu yang menerima darjah kebesaran peringkat tertinggi daripada Maharaja Hirohito semasa kita berkunjung ke negara mereka bersama kawan-kawan perniagaan kita berbangsa Jepun dulu.”

“Tapi askar Tuanku bersekutu dengan askar Inggeris dan Inggeris adalah musuh Jepun.”

“Perang menyebabkan kita berasa serba salah. Kedua-dua Inggeris dan Jepun adalah negara sahabat kita. Bezanya, kita mempunyai perjanjian persefahaman politik dan pertahanan dengan Inggeris, manakala dengan Jepun pula, kita mempunyai business interest untuk memasarkan hasil-mahsul negeri kita.”

Sultan Ibrahim mengambil kesempatan menjelaskan pendirian kerajaan Johor kepada askar-askarnya yang sedang berkawal itu.

“Kalau Inggeris menganggap Jepun sebagai musuh mereka, kita tak boleh beranggapan seperti mereka kerana kita sebenarnya berada di pihak yang berkecuali. Kita tak pernah menjadi sebuah negeri yang tertakluk kepada Inggeris sehingga kita mesti bersetuju dan mengikut segala dasar Inggeris. Kita juga tahu yang kita tak mampu melawan Jepun kerana askar mereka lebih kuat. Jepun adalah satu-satunya bangsa Asia yang menang perang dengan bangsa Eropah sewaktu merebut Manchuria dari Empayar Rusia. Walau bagaimanapun, kita akan memikirkan strategi yang sesuai untuk menghadapi kemaraan askar Jepun.”

Angin malam Selat Tebrau menghembus tubuh-tubuh mereka, mengirim sensasi dingin di dalam kalbu. Tambak Johor kelihatan berbalam pada waktu malam. Anggota-anggota polis dan kastam turut berkawal di pintu masuk sempadan memantau pergerakan orang awam yang pergi dan datang dari arah Pulau Singapura.

“Baiklah, Sarjan. Teruskan berkawal.”

“Tuanku!”

Sarjan Maryani memberi tabik hormat.

Sebelum beredar, Sultan Ibrahim berkata sesuatu kepada Maryani,

“Bila perang pecah di Johor, kita akan turun di Bandar Muar untuk melihat keadaan rakyat di sana. Kemudian kita akan datang ke Bandar Batu Pahat untuk bersemayam sepanjang Jepun menguasai Tanah Melayu. Putera Mahkota Tengku Ismail akan memangku tugas kita di Johor Bahru. Kita harap, semasa kita berada di Batu Pahat nanti, Sarjan sudi datang ke Istana Hinggap memasakkan untuk kita nasi beriani seperti yang hari ini. Bukan untuk kita saja, malah untuk penduduk kampung jemaah masjid di sana.”

“Tuanku!”

Sarjan Maryani memberi tabik sekali lagi dan mengiring pemergian mereka dengan pandangan matanya.

Semua orang risau memikirkan persoalan perang. Bagaimanakah keadaan keselamatan negeri dan rakyat jelata? Sarjan Maryani turut risau memikirkan keselamatan keluarganya yang duduk di Batu Pahat. Tentera Jepun pasti akan datang dari utara dan Batu Pahat akan menerima rempuhan mereka sebelum mereka mara ke Johor Bahru.

*****

Situasi perang semakin genting. Mejar Jeneral Sir Sultan Ibrahim terpaksa memikirkan strategi terbaik untuk menghadapi kemaraan tentera Jepun. Inggeris terpaksa mengundurkan semua ketumbukan askarnya ke selatan untuk membuat benteng terakhir di Singapura. Johor akan menjadi perbatasan utara Inggeris dalam menghadapi kemaraan Jepun.

Keselamatan askar Timbalan Setia tetap menjadi keutamaan Sultan Ibrahim. Semua unit yang berjuang bersama pasukan Inggeris telah dipanggil pulang melapor diri di Kem Timbalan Setia Negeri. Askar Timbalan Setia dikehendaki menyerahkan semua senjata kepada markas. Semua aset senjata yang dimiliki pasukan Timbalan Setia akan diserah kepada tentera Inggeris.

Mejar Engku Abdul Aziz menyelia proses penyerahan senjata-senjata itu dengan dibantu oleh pegawai-pegawainya seperti Kapten Mohd Amin, Leftenan Suradi dan Sarjan Maryani. Mejar Jeneral Sir Sultan Ibrahim berdiri di sebelah Brigadier Jeneral Percival, Ketua Pemerintah Tentera Inggeris Tanah Melayu, sambil menyaksikan upacara penyerahan senjata itu supaya berjalan lancar.

“Jeneral Percival, kita bercadang hendak menyerahkan semua aset senjata kita kepada pasukan Tuan supaya Tuan boleh mengatur pertahanan yang sewajarnya di Singapura,” kata Sultan Ibrahim kepada Jeneral Percival semasa mereka bermesyuarat pada malam sebelumnya.

“Bagaimanakah Tuanku akan mempertahankan Johor Bahru, nanti?” Tanya Jeneral Percival.

“Kita akan membubarkan pasukan kita buat sementara waktu. Dalam situasi pada kali ini, kita melihat, Jepun telah menang bila Prince of Wales dan Repulse tenggelam di perairan Kuantan. Infantri mereka telah berjaya memasuki negeri-negeri utara semenanjung. Kita bukan tidak percaya yang pasukan Tuan akan mampu mempertahankan Johor Bahru, tetapi kita faham bahawa penentangan akan menyebabkan kemusnahan dan kesengsaraan kepada rakyat kita. Kita tidak mahu melihat bandar kita dimusnahkan oleh bom Jepun bila mereka tahu yang kita masih menyimpan senjata yang dibekalkan oleh pasukan Tuan. Kita fikir, menyerahkan semua senjata kita kepada Inggeris adalah jalan terbaik dan perbuatan ini tidak bercanggah dengan semangat perjanjian pertahanan antara kerajaan negeri kita dengan kerajaan King George.”

Pada mulanya Jeneral Percival begitu emosional apabila mendengar penjelasan Sultan Ibrahim. Baginda seolah-olah tidak percaya yang tentera Inggeris mampu mengekang serangan tentera Jepun di Tanah Melayu. Kemudian, setelah memikirkan semula rasional di sebalik kata-kata sahabatnya itu, Jeneral Percival dapat menenangkan dirinya.

“Sesungguhnya perang membuatkan ramai orang hilang sabar, Tuanku. Saya faham bahawa Tuanku tiada pilihan lain kecuali terpaksa memilih cara ini semata-mata untuk menyelamatkan rakyat Tuanku. Saya percaya, kalau pada ketika ini Baginda King berada di pihak Tuanku, mungkin baginda akan turut memilih cara yang sama apabila menghadapi kemaraan tentera Jerman di tanah England. Tetapi, perwira Inggeris tidak akan menyerah kepada musuh. Kami rela mati daripada menanggung kekalahan.”

“Kita menghormati pendirian Jeneral. Tetapi Jeneral mesti ingat, dalam perang, ada pusingan kalah menang. Dalam pusingan awal ini, kita melihat Jepun telah menang, manakala Inggeris telah kalah. Kita percaya, akan tiba pusingan kemenangan untuk Inggeris pada ketika yang lain. Pada masa itu, kita tidak akan ragu untuk bersama Inggeris merebut kemenangan daripada Jepun.”

“Tuanku berjanji akan membantu Inggeris pada masa depan untuk menawan semula Tanah Melayu daripada Jepun?”

“Kita tidak gemar istilah menawan semula, Jeneral. Mungkin istilah yang paling tepat ialah menghalau tentera Jepun dari Tanah Melayu. Kita tidak pasti apakah sikap Jepun terhadap Tanah Melayu dalam kancah perang ini. Kalau mereka boleh membunuh dan memperkosa rakyat China di Nanking, tidak mustahil mereka boleh membunuh dan memperkosa rakyat Tanah Melayu, dan rakyat Johor juga. Masa depan Tanah Melayu selepas kekalahan Jepun nanti, kita akan fikirkan kemudian,” kata Sultan Ibrahim ketika malam semakin larut.

Brigadier Jeneral Percival menyaksikan senjata terakhir dipunggah ke dalam trak oleh anggota-anggota pasukan Timbalan Setia. Askar-askar Inggeris turut memberi kerjasama yang sewajarnya.

“Tuanku telah berfikir untuk masa depan negeri Tuanku. Saya sebagai rakyat Inggeris yang menerima watikah pemerintahan tentera Baginda King George, akan menyampaikan pendirian Tuanku kepada baginda apabila saya kembali ke England nanti.”

“Kita berdoa semoga Jeneral dapat kembali ke England sebelum keadaan terlambat.”

Akhirnya urusan penyerahan senjata itu selesai. Semua aset senjata itu akan dihantar ke Singapura oleh sepasukan tentera Inggeris yang akan berundur mengikut Tambak Johor.

“Selepas kami meletupkan Tambak Johor, hubungan Inggeris dan Johor terputus dalam pusingan pertama kancah perang ini, Tuanku,” kata Jeneral Percival semasa mereka berjabat tangan sebelum berpisah.

“Kita mengikut rancangan yang telah diatur dalam mesyuarat malam tadi. Kita berdoa semoga tentera Inggeris akan kembali membantu kita menghalau tentera Jepun.”

Jeneral Percival memimpin pasukannya berundur ke Singapura dengan menyeberangi Tambak Johor. Setelah melepasi Tambak Johor, pasukan Leftenan Kolonal Steward meletupkan Tambak Johor di bahagian negeri Johor untuk menghalang kemaraan pasukan infantri dan kereta kebal tentera Jepun daripada memasuki Singapura.

Mejar Jeneral Sir Sultan Ibrahim bertitah kepada pasukan Timbalan Setia yang sedang berhimpun di padang kawad. Di dalam titahnya, baginda memberitahu bahawa pasukan Timbalan Setia dibubarkan dan anggota-anggotanya dibenarkan pulang ke kampung halaman masing-masing. Mereka dikehandaki membantu hal ehwal keselamatan di tempat masing-masing dan melaporkan kepada baginda akan hal ehwal pergerakan tentera Jepun dan sekutu-sekutunya yang berkuasa di tempat mereka.

Maklumat yang dikumpul akan digunakan untuk mengatur strategi pertahanan negeri Johor pada masa hadapan jika tentera Jepun menyerah kalah kepada Pasukan Berikat di dalam peperangan Rantau Pasifik.

Sebelum pulang, mereka dikehendaki membantu orang awam berundur tujuh batu dari kawasan pantai Johor Bahru untuk mengelakkan serangan bom ke atas bandar itu yang mungkin akan digugurkan oleh kapal terbang pejuang tentera Jepun. Sultan Ibrahim sendiri akan menunggu Jeneral Yamamoto di Istana Besar untuk merundingkan syarat-syarat keamanan dan keselamatan negeri Johor. Seluruh kerabat istana telah baginda pindahkan ke Istana Pasir Pelangi.

Setelah melaksanakan arahan terakhir Pegawai Memerintah Pasukan Timbalan Setia itu, Sarjan Maryani pun bergegas pulang berjalan kaki ke arah utara bersama rakan-rakan sekampung. Dia berdoa semoga keluarganya berada dalam keadaan selamat kerana tentera Jepun telah berjaya menawan Bandar Penggaram.

TAMAT.

www.pustakamaya.net

Hakcipta Terpelihara © Mohd Hamin Mastor 2002

Nota kaki:

1. Naskhah ini ditulis oleh saya untuk memperingati allahyarham datuk saya, Hj Maryani bin Hj Sarlan, yang pernah berkhidmat di dalam Pasukan Timbalan Setia Negeri Johor dan bersara dengan pangkat Sarjan. Semasa zaman kanak-kanak dan awal remaja dulu, saya rajin balik ke rumah datuk saya di Kg Parit Besar, Jalan Kluang, Batu Pahat. Ketika di kampung, saya rajin mendengar cerita-cerita datuk, nenek dan orang tua-tua yang bertandang ke rumah mereka. Melalui perbualan mereka, ada berbagai kisah kehidupan yang sering mereka bualkan, tentang harga kopi, atap rumbia, membaiki sampan, batang pokok sagu, hasil buah-buahan, persiapan kenduri kahwin, perihal keluarga masing-masing, hal-hal orang kampung dan orang bandar, peristiwa semasa dan kisah silam zaman mereka muda-muda. Daripada situlah saya dapat tahu yang allahyarham datuk saya pernah berkhidmat sebagai askar Sultan Johor, yang lebih dikenali sebagai Pasukan Timbalan Setia Negeri. Namun sehingga kini, saya tidak berpeluang melihat kad pengenalan tentera atau kad pesara tentera miliknya, dan tidak pernah melihat gambar beliau yang menyarungkan pakaian seragam tentera berpangkat Sarjan.
2. Saya berharap, saya akan berpeluang melihat arkib Pasukan Timbalan Setia Negeri Johor untuk menjejak jasa-jasa yang telah beliau tinggalkan di sana. Ketika zaman budak-budak itu, saya tidak berani bertanya lebih-lebih pasal pengalaman beliau semasa bertugas sebagai askar Sultan kerana beliau seorang datuk yang mempunyai aura yang garang bila didekati tetapi mempunyai hati yang penyayang kepada semua cucunya. Saya tidak sempat mengorek lebih lanjut pengalaman beliau kerana beliau telah meninggal dunia ketika saya di Tingkatan Satu. Jika 20 tahun dulu beliau masih hidup dan kuat ingatan, saya pasti akan selalu duduk di sisinya untuk bertanya tentang pengalaman hidupnya dan akan menghasilkan sebuah biografi tentang hidupnya sebagai askar Sultan Johor.
3. Naskhah ini pertama kali terbit pada tahun 2002 di laman web Pustamaya Online di URL www.pustakamaya.net, tetapi tidak dicatat tarikh penerbitannya. Pustakamaya Online pada masa itu menjadi wadah penerbitan alternatif bagi ahli-ahli Persatuan Penulis Johor. Kini laman web itu tidak aktif dan ditutup kerana PPJ tidak berhasrat hendak mengekalkan kos sewa dan penyelenggaraan tahunan domainnya.
4. Saya tidak sempat mencetak naskhah ini daripada laman web Pustakamaya Online. Oleh itu, setelah laman itu ditutup, saya terbitkan semula di laman web www.melayu.com.      

09 Pada Suatu Ketika di Ujong Madini III

Cuaca pada petang itu amat nyaman. Panas terik matahari diimbangi redup awan putih yang berkepul menutup dada langit. Angin Selat Tebrau menghembus longlai menyapu halaman Istana Besar yang ditumbuhi rumput hijau alfalfa yang dicantas rapi.

Mereka berlima sedang duduk santai di atas kerusi kayu mahogani bercat putih mengelilingi sebuah meja batu marmar biru buatan Venice di halaman Istana Besar menghadap Pulau Singapura.

Sultan Ibrahim duduk tegak di atas kerusinya sambil menikmati pemandangan kehijauan hutan pulau tersebut. Menteri Besar Datuk Jaafar duduk di sebelah kanan baginda. Datuk Seri Amar Di-Raja Abdul Rahman duduk di sebelah kiri. Dua orang bangsa Inggeris turut bersama mereka. Setiausaha Sulit Sultan Ibrahim, James Cerr, duduk di sebelah Datuk Abdul Rahman. Charles Buckley yang menjadi penasihat peribadi baginda duduk di sebelah James Cerr.

Mereka telah dijemput oleh Sultan Ibrahim sendiri agar datang minum petang atau high tea di Istana Besar.

Di atas meja terhidang sepinggan kuih wajik yang telah siap dipotong-potong. Sebuah teko tembikar Cina lengkap dengan lima set cawan berpiring siap dipenuhi teh halia.

“Jemput minum semua, nanti sejuk air serbat ni,” pelawa Sultan Ibrahim kepada tetamu-tetamunya sambil mengangkat cawan dan menghirup air. Tetamu-tetamunya mencapai cawan masing-masing. Kemudian mereka menikmati hidangan kuih wajik yang disediakan dari dapur istana.

Mereka berbual ringan membincangkan hal ehwal kehidupan di negeri Johor, Empayar Great Britain dan berita-berita semasa seluruh dunia. Kemudian topik perbualan bertukar kepada isu pertukaran Buckley ke Pejabat Gabenor Negeri-negeri Selat di Singapura untuk menggantikan seorang pegawai pejabat Gabenor yang bersara dari perkhidmatan kerajaan Inggeris dan telah kembali ke London. Pesuruhjaya Tinggi Inggeris, Gabenor Arthur Young, telah mengarahkan penggantian tempat Charles Buckley dengan Douglas Campbell, seorang pegawai Gabenor Negeri-negeri Melayu Bersekutu.

Mood perbualan pada petang itu lebih santai, berbanding dengan suasana perbincangan di dalam mesyuarat kerajaan negeri yang dipengerusikan oleh Sultan Ibrahim pada pagi tadi.

Sesungguhnya Sultan Ibrahim amat menghargai jasa-jasa dua orang Inggeris itu yang telah banyak memudahkan kerja-kerja baginda dan pegawai-pegawai kerajaan negeri anak-anak Melayu dalam mentadbir dan mengatur kehidupan rakyat jelata.

James Cerr telah berjaya mendapatkan kelonggaran dan tolak ansur kerajaan Great Britain dan kreditor-kreditor di England dan Singapura supaya bersetuju memberi kelonggaran kredit kepada kerajaan Johor untuk melangsaikan segala tunggakan hutang semenjak zaman pemerintahan almarhum ayahanda baginda, Sultan Abu Bakar. Sebuah jawatankuasa memantau pelunasan hutang tersebut, yang terdiri daripada tokoh-tokoh terkemuka Inggeris berpengaruh yang pernah menjadi sahabat-sahabat karib almarhum Sultan Abu Bakar, telah ditubuhkan di England untuk menjamin pinjaman tertunggak.

Charles Buckley pula telah berjaya mendapatkan kerjasama kerajaan Negeri-negeri Selat dan Negeri-negeri Melayu Bersekutu di dalam projek pembinaan jalan kereta api yang menghubungkan Singapura dan Kuala Lumpur melalui Johor Bahru pada awal peralihan kurun. Berikutan perkembangan ekonomi negeri Johor yang semakin memberangsangkan, baginda yakin bahawa kerajaannya akan dapat melangsaikan segala hutang kos pembinaan jalan kereta api beberapa tahun lebih awal, tidak menggunakan hasil kereta api, tetapi hasil kemakmuran ekonomi negeri.

Sultan Ibrahim menyatakan penghargaannya di atas segala nasihat dan sokongan Buckley terhadap baginda dan kerajaan sepanjang perkhidmatan beliau di Johor. Baginda berharap  bahawa Campbell yang akan menggantikan beliau dapat memberikan khidmat yang serupa demi kemajuan dan kemakmuran isi negeri.

Sebelum berpisah, Datuk Jaafar memaklumkan baginda bahawa Datuk Muhammad dan Datuk Mustafa akan menyambut ketibaan Campbell dari Kuala Lumpur di Stesyen Kereta Api Johor Bahru pada minggu hadapan. Sultan Ibrahim berpesan kepada anggota-anggota kerajaannya agar kedatangan tetamu kerajaan itu hendaklah diraikan dengan sewajarnya.

*****

Arthur Young menyerahkan surat perlantikan jawatan sebagai Penasihat Am Johor kepada Douglas Campbell yang sedang duduk di hadapan mejanya.

Campbell menerima watikah perlantikan tersebut seraya membaca sepintas lalu. Watikah bercap mohor Pejabat Tanah Jajahan Great Britain itu dilipat semula dan dimasukkan ke dalam saku bajunya. Kemudian dia memandang wajah Arthur Young sambil menunggu kata-kata beliau,

“Misi awak di Johor nanti bukan sekadar menjadi penasihat kepada batang tubuh Sultan. Awak hendaklah memastikan bahawa segala nasihat dan buah fikiran yang diutarakan kepada baginda Sultan diikuti sepenuhnya oleh baginda dan kerajaan baginda. Status Penasihat Am yang akan awak jawat sama dengan Penasihat Am negeri-negeri Melayu lain, iaitu berkuasa memberi nasihat kepada Sultan, mengemaskini pentadbiran kerajaan dan melaksanakan arahan eksekutif, kecuali yang berkait dengan adat istiadat Melayu dan agama Islam.”

Kredit ilustrasi kepada Mingguan Malaysia.

“Saya menerima tugas ini dengan penuh rasa hormat, Tuan Gabenor. Saya berterima kasih kepada Tuan kerana telah memberi kepercayaan kepada saya untuk melaksanakan kerja-kerja ini. Akan tetapi, tidakkah itu bermakna Great Britain telah meletakkan Johor di dalam peta dunia sebagai wilayah jajahannya? Bagaimana dengan status Johor Merdeka seperti yang termaktub di dalam Perjanjian Persetiaan 1885 di antara Johor dengan Great Britain? Bukankah tindakan yang akan kita lakukan nanti mencabul semangat perjanjian itu dengan cara menurunkan status Johor sebagai Wilayah Merdeka kepada Wilayah Jajahan?”

“Campbell, England tidak berniat untuk mengubah status Johor seperti yang awak tanggap. Johor berhak mengekalkan statusnya sebagai Wilayah Merdeka selama mana yang ia suka. Situasi Johor adalah unik berbanding negeri-negeri Melayu lain. Saya kerap didesak oleh Parlimen Great Britain supaya melihat Johor sebagai sesuatu yang wajar dimiliki oleh Kerajaan Baginda King. Saya tidak dapat buat begitu kerana menghormati pendirian almarhum Sultan Abu Bakar dan anaknya, Sultan Ibrahim sekarang. Mereka adalah raja yang tahu memerintah, mentadbir dan melaksanakan kerja-kerja kerajaan di dalam wilayah kekuasaan mereka.”

“Kalau begitu, saya akan menghadapi situasi yang rumit,” kata Campbell.

“Sebab itulah saya telah mencadangkan nama awak kepada Pejabat Tanah Jajahan. Awak seorang pentadbir yang cekap, manakala Baginda Sultan Ibrahim dan pegawai-pegawai kerajaannya tahu bagaimana hendak memerintah dan mentadbir. Khidmat awak diperlukan untuk memperelokkan lagi perkara urustadbir Johor. Pergilah ke sana, bergaul dengan mereka, kemukakan nasihat yang baik dan pastikan nasihat itu dipatuhi, demi kebaikan Great Britain dan kerajaan Johor sendiri.”

“Saya akan melaksanakan apa yang wajar.”

*****

Sultan Ibrahim memandang Menteri Besar Datuk Jaafar dan Datuk Bentara Dalam Munshi Ibrahim di dalam satu perbincangan di Balai Istana Zaharah. Datuk Jaafar sedang mengerutkan dahi seperti sedang memikirkan penyelesaian untuk suatu masalah yang rumit.

Kalaulah Datuk Seri Amar Di-Raja Abdul Rahman masih kekal di Johor, alangkah mudahnya kerana beliau lebih faham tipu muslihat Inggeris berbanding pegawai-pegawai sedia ada. Beliau lebih pintar dan lebih berterus terang bila berinteraksi dengan pegawai-pegawai Inggeris. Namun beliau telah berasa sedikit jauh hati kerana Sultan Ibrahim seolah-olah telah membenarkan Inggeris menanam benih-benih penjajahan di dalam struktur pentadbiran kerajaan apabila bersetuju untuk menggugur terma ‘pegawai kerajaan dipinjam’ bagi semua pegawai Inggeris yang berkhidmat di negeri Johor. Walau bagaimana pun, beliau tidak menolak akibat daripada keputusan Sultan itu, akan lebih memodenkan lagi sistem pentadbiran kerajaan dan meningkatkan kecekapan urustadbir.

Selepas dibersarakan daripada jawatan kerajaan, beliau telah memohon kepada Sultan untuk membenarkannya menghabiskan sisa usia di England bersama keluarganya. Sultan Ibrahim terkilan sedikit dengan permintaan beliau kerana akan kehilangan seorang mentor berpengalaman yang akan berjauhan daripada baginda. Sultan Ibrahim memperkenankan hasrat beliau tetapi meminta beliau kekal sebagai wakil peribadi baginda di England untuk memantau urusniaga bon-bon kerajaan, mengekalkan hubungan baik dengan pihak-pihak tertentu di dalam kerajaan Inggeris dan menilik perancangan Inggeris untuk negeri Johor sebelum mereka mengorak langkah supaya baginda boleh mengambil tindakan awal sebelum Inggeris memulakan langkah.

“Campbell tidak sama seperti Buckley, Tuanku,” kata Datuk Jaafar. “Dia memang bijak. Buah fikirannya bernas dan munasabah.”

Semenjak kehadiran Campbell, berbagai nasihat dan saranan telah dikemukakan oleh beliau kepada Sultan dan kerajaan Johor, yang hampir kebanyakannya telah diikuti. Keadaan urustadbir kerajaan turut berubah. Inggeris tidak lagi menganggap pegawai-pegawainya yang bertugas di Johor sebagai pegawai-pegawai yang dipinjamkan. Mereka telah dianggap sebagai pegawai yang melaksanakan kerja mengikut aturan dan ukuran Kerajaan Baginda King. Urustadbir kerajaan Johor telah diterapkan dengan cara urustadbir kerajaan England. Kesannya, pentadbiran kerajaan semakin cekap, urusan kewangan semakin teratur, keselamatan dalam negeri semakin baik, taraf pendidikan semakin meningkat dan Johor semakin maju.

Bahasa pentadbiran telah mula menggunakan Bahasa Inggeris di samping Bahasa Melayu. Semakin ramai anak-anak Johor yang boleh bertutur Bahasa Inggeris. Pandangan mereka terhadap dunia semakin terbuka luas. Generasi baru dilihat telah menjadi semakin cerdik. Perkembangan itu amat membanggakan Datuk Jaafar dan Datuk Munshi Ibrahim.

Campbell telah mengubah wajah Johor. Akan tetapi haruskah Campbell mengubah segala-galanya, termasuk Undang-undang Tubuh Kerajaan yang telah menjadi tunggak negeri Johor semenjak zaman almarhum Sultan Abu Bakar lagi?

“Datuk Munshi,” kata Datuk Jaafar sambil memandang Datuk Munshi Ibrahim. “Apa pandangan Datuk Munshi?”

“Saya tidak fikir Campbell bermaksud untuk mengubah initipati perlembagaan negeri kita, Datuk,” ujar Datuk Munshi Ibrahim. Kemudian Datuk Munshi Ibrahim memandang Sultan Ibrahim sambil berkata,

“Tuanku, patik fikir Campbell akan merundingkan isi-isi Perjanjian Persetiaan 1885. Mungkin beliau ingin kita pertimbangkan untuk meminda beberapa isi perjanjian itu yang mereka rasa tidak sesuai lagi untuk dilaksanakan pada masa ini. Jika timbul usul untuk meminda, atau menghapus Undang-undang Tubuh Kerajaan, kita hendaklah mengambil pendirian tegas untuk tidak melayan usul itu. Sultan tidak boleh wujud tanpa Undang-undang Tubuh Kerajaan, manakala kerajaan tidak boleh menjalankan kerja tanpa mesyuarat di antara Sultan dan ahli-ahli kerajaan. Jika kehormatan perlembagaan negeri kita diganggu, kami ahli-ahli kerajaan akan mempertahankannya, dengan Sultan, atau tanpa Sultan.”

Kredit ilustrasi kepada Mingguan Malaysia.

“Tuanku,” kata Datuk Jaafar. Sultan Ibrahim memandang Datuk Jaafar.

“Patik semakin uzur. Untunglah negeri kita kerana memiliki anak-anak negeri yang semakin bijak seperti Datuk Munshi. Satu permintaan patik agar Tuanku pertimbangkan ialah mengekalkan jawatan Menteri Besar dalam kerajaan Tuanku. Dalam adat istiadat Melayu, seorang Sultan berkehendakkan wazir atau menteri untuk melaksanakan titah perintah baginda. Patik berkata ini, bukan untuk keuntungan diri patik, tetapi untuk anak-anak negeri yang akan menjawat jawatan Menteri Besar selepas patik.”

“Benar, Datuk Jaafar. Kita tidak boleh melupuskan jawatan Menteri Besar. Bahkan kita akan menghormati Undang-undang Tubuh Kerajaan kita sendiri. Apa pun yang akan berlaku kepada negeri ini, hendaklah kita sentiasa rujuk kepada perlembagaan yang sedang berkuatkuasa. Hanya kepada Allah kita berserah,” kata Sultan Ibrahim.

Kredit Bendera Johor kepada Portal RasmiKerajaan Negeri Johor Darul Ta'zim.

*****

“Johor mesti jadi Johor!” Tegas Sultan Ibrahim di dalam mesyuarat kerajaan.

Ahli-ahli kerajaan yang hadir diam mendengar titah Sultan.

“Johor tidak boleh menjadi England, tidak boleh menjadi Eropah. Johor mungkin boleh  mengambil tamadun Eropah untuk memajukan isi negeri, tetapi Johor tidak boleh mengubah Undang-undang Tubuh Kerajaan yang telah berkuatkuasa semenjak diwartakan lagi. Apa guna perlembagaan kalau tidak dipatuhi? Encik Campbell, bagaimana kalau kami mencadangkan agar Great Britain meminda Magna Carta dan Common Law terlebih dahulu sebelum London boleh mencadangkan Johor Bahru mengubah perlembagaannya? Kita yakin Encik Campbell tidak akan setuju, bahkan Parlimen England akan mempertahankan perlembagaannya.”

Suasana sepi menyahut hujung bicara Sultan Ibrahim.

Douglas Campbell terdiam mendengar hujah balas Sultan Ibrahim. Dia sudah menduga akan menghadapi keadaan yang serumit itu. Dia melihat Menteri Besar Datuk Jaafar mengangguk beberapa kali bersetuju dengan pendapat Sultannya.

Arthur Young, Charles Buckley dan James Cerr telah berkali-kali memberitahunya bahawa Sultan Ibrahim memiliki karisma tersendiri berbanding Sultan-sultan Melayu lain yang pernah ditemuinya. Baginda bijak, tegas, berterus-terang dan rajin melaksanakan kerja-kerja kerajaan. Sikap baginda dicontohi ahli-ahli majlis mesyuarat negeri dan pegawai-pegawai kerajaan. Campbell percaya tanpa sikap ingin maju seperti itu, mustahil dia akan dapat memperkenalkan perubahan di dalam urustadbir kerajaan Johor.

“Benar, Tuanku,” kata Campbell. “Tiada kerajaan di dunia ini yang suka kerajaan negeri lain mencabar kewibawaan perlembagaan negerinya. England akan menghormati pendirian kerajaan Tuanku.”

“Bukan kerajaan kita, Campbell. Kerajaan Johor. Sebab itu kita menegaskan bahawa Johor mesti sentiasa jadi Johor. Kita tidak tahu bagaimana masa depan Johor nanti. Masa depan Johor bergantung kepada masa depan dunia. Kita sedar bahawa rakyat kita semakin cerdik kerana mutu pendidikan mereka semakin tinggi. Kita berharap agar mereka dapat meneruskan kerajaan Johor seperti yang hari ini.”

Setelah mesyuarat selesai, ahli-ahli majlis mesyuarat negeri bersurai.

Sultan Ibrahim dan Datuk Jaafar masih duduk diam di kerusi masing-masing. Sultan Ibrahim memandang Datuk Jaafar.

“Campbell tidak akan berhenti setakat ini, Tuanku.”

“Kepada Allah kita berserah,” kata Sultan Ibrahim sambil memandang ke luar tingkap Bilik Mesyuarat yang menghadap ke arah Bukit Timbalan yang menempatkan Markas Pasukan Tentera Timbalan Setia Johor.

Kredit Jata Johor kepada Portal Rasmi Kerajaan Negeri Johor Darul Ta'zim.

Sayup kedengaran pasukan pancaragam Timbalan Setia sedang berlatih memainkan instrumental ‘Lagu Bangsa Johor’, lagu kebangsaan negeri Johor.

TAMAT.

Mingguan Malaysia, 7 April 2002

Hakcipta Terpelihara © Mohd Hamin Mastor 2002

Nota kaki:

1. Ini ialah cerpen sambungan kepada cerpen “Pada Suatu Ketika di Ujong Madini II”. Latar cerita yang saya pilih ialah latar masa setelah Datuk Seri Amar DiRaja Abdul Rahman Andak dikeluarkan daripada sistem kerajaan Johor dan kedatangan Douglas Campbell yang dihantar oleh Inggeris sebagai wakil Inggeris dalam kerajaan Johor. Pada ketika itu sistem pentadbiran kerajaan Johor telah kukuh di bawah pimpinan Sultan Ibrahim dan disokong serta dilaksana oleh pegawai-pegawai kerajaan anak-anak tempatan. Inggeris menghantar wakilnya untuk mengkaji bagaimana sistem urustadbir Johor boleh menjadi sangat cekap berbanding negeri-negeri Melayu lain hingga sanggup tidak menerima pinjaman daripada Inggeris untuk membuat jalan kereta api yang menghubungkan Singapura dan Kuala Lumpur bagi landasan yang dibina di bahagian negeri Johor sahaja.
2. Ini ialah cerpen trilogi ketiga dan terakhir dalam siri Kesultanan Johor Moden. Saya ada selonggok buku-buku rujukan yang menjadi asas kepada cerpen trilogi ini. Tidak sedikit masa dan fikiran yang diguna untuk membaca, menghadam, menganalisa, mencerakin dan menyimpulkan semua maklumat dan dapatan daripada buku-buku kajian zaman sekarang dan rekod bertulis yang terbit pada zaman watak-watak cerpen trilogi itu hidup pada suatu ketika dahulu.
3. Kalau ada pembikin filem hendak menjadikan cerpen ini sebagai produk layar perak, mungkin baris tanda (tagline) yang sesuai untuk ditulis pada poster filem dan untuk diungkap dalam klip video trailer promosi - "Bila kerajaan telah teguh, anak negeri wajib mempertahankan kedaulatannya" atau dalam Bahasa Inggeris "When the government has established, the subjects shall defence its sovereignty".
4. Kredit “Lagu Bangsa Johor” kepada akaun Youtube ‘msyariah’.

08 Pada Suatu Ketika di Ujong Madini II

Jementah telah diserang.

Daerah yang kaya dengan hasil padi dan buah-buahan itu telah digempur oleh pasukan Raja Berambut Panjang. Banyak rumah yang dibakar, harta benda yang dirampas dan tidak sedikit penduduk yang menjadi korban gerombolan penyerang itu.

Apabila serangan itu berakhir, Panglima Besar Sanchu segera mengumpulkan semua penduduk di rumah Penghulu Jementah.

Tengku Nong, Wan Daud, Penghulu Abdul Ghaffur dan pemimpin-pemimpin kanan gerombolan penyerang sedang duduk berkumpul di ambin rumah Penghulu Jementah. Dari atas ambin itu, Tengku Nong mengisytiharkan dirinya sebagai Raja Muda Kesang dan melantik Wan Daud sebagai Temenggung Paduka Tuan Kesang. Tengku Nong turut mengumumkan bahawa kerajaan baru Kesang itu terpisah dari kerajaan Johor yang berpusat di Johor Bahru.

Penghulu Abdul Ghaffur berasa bahawa perbuatan Tengku Nong itu salah. Penghulu Abdul Ghaffur yang menjadi Penghulu Jementah semenjak zaman Sultan Ali dan Temenggung Daeng Ibrahim tahu bahawa Kesang telah diserahkan oleh Sultan Ali kepada Maharaja Abu Bakar setelah Sultan Ali gagal memajukan Kesang dan memakmurkan ekonomi rakyat jelatanya di situ.

Dia sendiri mendengar ucapan perakuan Sultan Ali kepada Maharaja Abu Bakar yang menyatakan bahawa kerajaan Johor dan penduduk Kesang menjadi milik Maharaja Abu Bakar dan keturunannya, di dalam satu istiadat serah kuasa kerajaan yang diatur oleh Lord Carnavorn di Pejabat Gabenor Singapura.

Kini Tengku Nong, sepupu Tengku Alam putera Sultan Ali pula, mengisytiharkan bahawa Kesang keluar dari Johor. Kalau Tengku Nong melantik dirinya sebagai Raja Muda Kesang, apakah nanti akan ada jawatan Sultan Kesang? Siapa yanag akan merajai Kesang? Tengku Alam yang sedang menetap di Istana Kampung Gelam, Singapura?

Penghulu Abdul Ghaffur tahu bahawa selepas kemangkatan Sultan Ali tidak lama selepas penyerahan Kesang, Tengku Alam cuba mendapatkan bantuan Gabenor Negeri-negeri Selat, Gabenor Robinson, supaya melantik dirinya sebagai Sultan Johor. Gabenor Robinson tidak dapat berbuat demikian kerana penyerahan Kesang dan kuasa memerintah Johor kepada Maharaja Abu Bakar adalah muktamad atas kehendak Sultan Ali dan disokong oleh waris-waris kuat Sultan Husain.

Adakah perbuatan Tengku Nong di Jementah mempunyai kaitan dengan percubaan Tengku Alam?

Selang beberapa hari setelah keadaan kembali aman, Penghulu Jementah berperahu ke Kuala Muar untuk melaporkan hal Jementah kepada Engku Ahmad, wakil Maharaja Abu Bakar, yang mentadbir Muar dan Batu Pahat.

*****

“Pemberontakan di Jementah diketuai saudara-mara kita juga. Engku Ahmad, kita melantik Engku memimpin kempen menghapuskan pemberontakan ini kerana kita percaya Tengku Nong yang menjadi kawan sepermainan Engku semasa kecil dulu boleh berunding dengan Engku. Pujuklah dia,” kata Maharaja Abu Bakar.

“Kalau dia berkeras?” Soal Engku Ahmad pula. Engku Ahmad segera menghadap Maharaja Abu Bakar di Johor Bahru setelah menerima laporan Penghulu Abdul Ghaffur. Balkoni Istana Besar yang menghadap Selat Tebrau menjadi tempat perbincangan mereka.

Maharaja Abu Bakar terdiam sambil menikmati panorama senja. Pulau Singapura di seberang sana kelihatan berbalam di remang senja. Nelayan-nelayan pantai sudah kembali ke pantai membawa hasil tangkapan pada hari itu.

Tongkang-tongkang barang dagangan kelihatan bersauh di muara Sungai Air Putih, menanti giliran merapat ke Jeti Kastam.

Sesungguhnya Sistem Kangcu yang diperkenalkan di dalam perusahaan perladangan lada hitam, gambir dan kopi amat berjaya. Perusahaan pembalakan pula semakin berkembang maju apabila mesin-mesin pemotong kayu dibawa masuk dari England. Hasil cukai ke atas komoditi-komoditi itu lebih daripada cukup untuk menampung perbelanjaan mentadbir sebuah negeri.

Negeri Johor semakin kaya dan makmur, bukan disebabkan oleh usaha baginda berseorangan, bahkan baginda turut dibantu oleh pegawai-pegawai kerajaan anak-anak Melayu yang gigih dan cekap seperti Engku Ahmad.

“Kita tiada pilihan melainkan menggempur kubu mereka dan menangkap semuanya.”

“Saya akan cuba mengurangkan bilangan korban dan tidak bertindak kejam untuk menarik sokongan rakyat jelata.”

“Kita merestui Engku dan kita bertanggungjawab di atas tindakan perang yang Engku akan lakukan.”

“Terima kasih, Tuanku Maharaja.”

“Sama-sama.”

*****

Engku Ahmad kembali ke Kuala Muar, membawa kelengkapan senjata dan sepasukan askar dari Johor Bahru. Setelah tiba di Muar, dia merangka strategi dan menyediakan kelengkapan perang. Golongan peniaga di Muar menyumbang bekalan makanan untuk pasukan askar maharaja.

Tidak berapa lama kemudian, Engku Ahmad memimpin pasukannya berperahu ke Segamat memudik ke ulu Sungai Muar. Di pertengahan jalan, seorang perisik yang telah dihantar lebih awal melaporkan bahawa pasukan musuh sedang mengumpul kekuatan di Lubuk Bandan.

Engku Ahmad bercadang hendak menyerang tempat itu.

Kredit ilustrasi kepada Mingguan Malaysia.

Seperti yang telah dirancang bersama panglima-panglima kanannya, Lubuk Bandan digempur di dalam satu serangan mengejut. Pasukan pemberontak yang diketuai Raja Berambut Panjang telah terdesak dan berundur sejauh enam batu dari Lubuk Bandan. Mereka bertahan di kaki Gunung Ledang dan menghantar utusan meminta bantuan Tengku Nong yang bersemayam di Jementah.

Bila mendapati bekalan peluru dan makanan berkurangan, Engku Ahmad memohon bantuan tambahan daripada Maharaja Abu Bakar. Dia sendiri telah mengatur kawalan di sepanjang sempadan Muar-Segamat dan menghantar perisik-perisik untuk meninjau kekuatan musuh di dalam kawasan Kesang.

*****

“Datuk,” kata Maharaja Abu Bakar setelah Datuk Bentara Luar Muhammad Salleh selesai membentangkan laporan keselamatan tentang ancaman perompak dan kongsi gelap di dalam bandar Johor Bahru.

Kredit ilustrasi kepada Mingguan Malaysia.

Muhammad Salleh memandang Maharaja Abu Bakar.

“Kita ingin meminta tolong Datuk berkenaan perkara Kesang.”

“Bagaimana faqir boleh menolong, Tuanku.”

“Kita ingin Datuk membantu Engku Ahmad yang sekarang sedang berjuang menghapuskan pemberontakan di sana. Sebagai Ketua Polis, Datuk berkuasa menangkap dan memasung mereka setelah mereka ditumpaskan. Bawa mereka kepada kita untuk dibicarakan di Istana Besar ini.”

“Faqir akan membuat persediaan yang sewajarnya.”

“Kita sudah menyiapkan sepasukan askar sebagai bantuan tambahan yang telah diminta oleh Engku Ahmad. Datuk akan membawa pasukan ini dan kelengkapan senjata ke Kuala Muar pada pagi esok. Untuk kerja ini, Datuk akan dibantu oleh empat orang panglima yang telah kita pilih. Mereka akan menerima perintah dari Datuk. Di Muar, Datuk akan bekerjasama dengan Engku Ahmad.”

Muhammad Salleh mendengar dengan teliti perintah Maharaja Abu Bakar.

“Mari, Datuk. Ambil watikah ini.”

Muhammad Salleh menghampiri Maharaja Abu Bakar dan menerima watikah itu.

“Ini watikah yang menjelaskan tentang kuasa Datuk dalam hal Kesang. Kita percaya, Datuk boleh sempurnakan kerja ini dengan bantuan Engku Ahmad.”

“Faqir menghargai kepercayaan Tuanku terhadap faqir. Faqir akan melaksanakan perintah Tuanku dengan baik.”

“Pergilah.”

“Mohon izin, Tuanku Maharaja.”

Datuk Bentara Luar Muhammad Salleh meninggalkan Dewan menghadap Istana Besar itu.

*****

Muhammad Salleh melihat jam sakunya. Jarum saat berlari deras melangkah angka-angka bertulisan roman. 4.25 pagi. Lima minit sebelum masa bertindak.

“Bagaimana, Datuk?” Tanya Engku Ahmad di dalam keheningan subuh.

“Semua orang kita sudah bersedia. Dalam masa lima minit lagi, mereka akan ditewaskan.”

“Bagus, Datuk.”

Dusun Dedap bakal menjadi benteng terakhir di dalam krisis Kesang. Tengku Nong dan panglima-panglima kanannya telah membuat pertahanan di situ setelah kubu mereka di Lubuk Bandan musnah digempur pasukan Engku Ahmad.

Berdasarkan laporan perisikan, Muhammad Salleh tahu bahawa orang-orang Tengku Nong semakin lemah. Bekalan makanan dan peluru mereka semakin berkurangan. Penduduk kampung tempat mereka berkubu telah berpindah buat sementara waktu supaya askar kerajaan boleh menjalankan tindakan ketenteraan dengan berkesan. Pasukan Tengku Nong telah dipencilkan.

Muhammad Salleh mengambil kesempatan menyusun pasukannya. Kubu batang buluh setebal empat lapis telah dibina di tempat-tempat strategik. Sebanyak empat buah meriam tarik telah dihalakan ke arah kedudukan pemberontak. Setiap meriam dikendalikan oleh sekumpulan sepuluh orang askar.

Seratus kedudukan penembak akan dijaga oleh sekumpulan dua orang yang akan mengendalikan empat pucuk senapang. Orang pertama akan mengisi peluru ke dalam setiap senapang, manakala orang kedua akan menembak sasaran.

Seramai dua ratus orang lagi askar yang diketuai Engku Ahmad dan Panglima Awang akan menunggu arahan Muhammad Salleh untuk menyerbu kubu musuh.

Persiapan mereka sempurna tepat pukul 6.00 petang. Pasukannya dibenarkan berehat setelah Muhammad Salleh menyampaikan taklimat medan yang terakhir. Pada jam 4.00 pagi, mereka telah berada di kedudukan masing-masing.

Saat yang ditunggu telah tiba.

“Tembak!” Jerit Muhammad Salleh.

Sebanyak empat buah meriam dan lima puluh pucuk senapang pasukan askar Maharaja Abu Bakar serempak menembak. Bunyi tembakan itu memecah hening subuh yang masih gelap.

Pemberontak yang sedang tidur gempar terjaga. Panglima Besar Sanchu memalu gendang perang. Orang-orang Tengku Nong terus mencapai senapang dan mengambil kedudukan membalas tembakan.

Apabila hari semakin cerah, bunyi berbalas tembakan semakin kurang kedengaran. Muhammad Salleh memberi isyarat menghentikan tembakan.

Pasukan Tengku Nong telah kehabisan peluru. Mereka menghunus senjata tajam yang dapat dicapai.

“Serbu!” Perintah Muhammad Salleh kepada pasukannya yang sedang menunggu.

Seramai dua ratus orang askar kerajaan bersenjata parang dan sundang menyerbu kubu musuh.

“Amuk!” Jerit Tengku Nong.

Kredit ilustrasi kepada Mingguan Malaysia.

Panglima Besar Sanchu, Raja Berambut Panjang dan saki-baki perajurit mereka yang masih tinggal terus mengamuk dan menyerang askar-askar kerajaan.

Kemudian Tengku Nong sedar bahawa kedudukan pasukannya sedang dikepung oleh seramai tiga ratus orang askar maharaja yang sedang menghunuskan senapang ke arah mereka dari lereng bukit.

“Berhenti!” Perintah Tengku Nong. “Orang-orang Tengku Nong berhenti! Buang senjata kamu! Kita sudah kalah!”

Senjata-senjata pemberontak jatuh ke atas tanah satu demi satu.

*****

Maharaja Abu Bakar, Tengku Nong dan Tengku Alam duduk di balkoni Istana Besar yang menghadap Pulau Singapura.

Kempen Kesang telah berjaya. Penduduk Kesang kini hidup aman. Semua anggota pemberontak telah ditangkap, dipasung dan dibawa ke Johor Bahru untuk diadili sendiri oleh Maharaja Abu Bakar. Engku Ahmad dan Muhammad Salleh telah berjaya melaksanakan tugas mereka.

Setelah dibicarakan, Maharaja Abu Bakar memutuskan bahawa mereka bersalah dan layak dihukum mati mengikut perlembagaan negeri Johor. Namun, atas dasar ihsan, Maharaja Abu Bakar telah mengampunkan mereka.

Semua anggota pemberontak dibebaskan. Tengku Nong telah dipanggil menghadap Maharaja Abu Bakar dan Tengku Alam di Bilik Peraduan Maharaja.

Angin selat pada petang itu sungguh nyaman.

“Kita menjadi raja bukan untuk bermegah atau tamakkan tanah jajahan, tetapi kerana kita memegang amanah rakyat jelata. Rakyat berharap agar kita menjadi benteng tanah air daripada pencerobohan kuasa-kuasa asing. Sebagai raja, kita mesti kuat dan bijaksana. Raja yang kuat akan berpengaruh di kalangan rakyat. Raja yang bijaksana akan beroleh kesetiaan rakyat. Raja berdaulat kerana didaulatkan oleh rakyat. Raja hilang daulat kerana rakyat enggan mendaulatkannya. Jangan salahkan rakyat yang enggan mendaulatkan seseorang raja kalau raja itu lemah dan berperibadi keji.”

Angin semilir dari selat semakin deras menyapu tubuh-tubuh mereka.

“Tengku Alam, kita mengampunkan Tengku Nong kerana kita dan tengku berdua bukan orang lain. Nenek moyang kita bersaudara. Kita sebagai zuriat mereka tetap bersaudara. Kita tidak ingin melanjutkan sengketa sesama bangsa kerana orang asing sentiasa mengintai peluang untuk merampas kuasa dan tanah air kita. Lihatlah pulau di depan sana. Bapa kita memutuskan untuk berpindah dari Teluk Belanga di sana ke Tanjung Puteri di sini kerana almarhum telah nampak kesudahan perjanjian di antara mendiang Raffles dan almarhum Sultan Husain. Kita memang tiada kekuatan untuk menghalau kuasa asing dari situ kerana terikat kepada janji. Almarhum bapa kita pernah berkata kepada kita, biarlah Temasik terlepas, biarlah hak ke atas Bulang hilang, biarlah Lingga ghaib di depan mata, asalkan negeri di tanah hujung ini tidak terusik. Sebaik sahaja menggantikan almarhum bapa, kita telah berazam, kita ingin menjadikan tanah hujung ini sebagai sebuah negeri yang maju, kuat, memiliki rakyat yang bersatu, disegani bangsa asing dan kekal merdeka.”

Tengku Alam dan Tengku Nong memandang Maharaja Abu Bakar.

“Itulah azam kita,” kata Maharaja Abu Bakar. “Kita ingin menjadi sebuah negeri yang termasyhur, terhormat dan bebas merdeka!”

TAMAT.

Mingguan Malaysia, 14 Januari 2001

Hakcipta Terpelihara © Mohd Hamin Mastor 2001

Nota kaki:

1. Ini ialah cerpen sambungan kepada cerpen “Pada Suatu Ketika di Ujong Madini”. Latar cerita yang saya pilih ialah latar masa sewaktu berlakunya Perang Jementah pada zaman Maharaja Abu Bakar. Daeng Abu Bakar yang memerintah Johor pada ketika itu, telah membuang gelaran Temenggung Seri Maharaja dan digantikan dengan gelaran Maharaja, manakala gelaran Sultan belum dipakai.
2. Hati saya sedih dan pilu bila mengingatkan sengketa sesama saudara – adik-beradik, sepupu sepapat, saudara mara – yang pernah berlaku di dalam lipatan sejarah, menyebabkan saling berbunuh-bunuhan sesama sendiri untuk maksud yang sempit dan mengutamakan kepentingan peribadi.
3. Naskhah ini memenangi Hadiah Penghargaan Kategori Cerpen Hadiah Sastera Utusan 2001 – dimuat dalam Antologi Nasi Ayam Laut Sepinggan terbitan Utusan Publication & Distributor Sdn Bhd, 2002.

Antologi Nasi Ayam Laut Sepinggan.

4. Pada masa menerima hadiah itu saya bekerja di Bintulu dan saya telah mohon cuti daripada majikan untuk terima hadiah di Kuala Lumpur. Saya telah meminta bekas Guru Besar sekolah rendah saya, Allahyarham Mohd Said Jamhari atau nama penanya, Said Johor, untuk mengiring saya dan beliau dengan senang hati memenuhi permintaan saya. Semasa berada di dalam majlis, dia sungguh gembira kerana telah berjumpa dengan kawan-kawan lamanya – di antaranya A Samad Said, Firdaus Abdullah, Johan Jaafar, Allahyarham Aziz Jahpin dan Allahyarham Othman Puteh. Sebelah malam ketika makan di Bukit Bintang, beliau terserempak pula dengan kawan baiknya Zam Ismail dari Yayasan Warisan Johor dan membincangkan secara ringkas projek penulisan yang sedang mereka usahakan. Sebelum saya berpisah dengan beliau untuk kembali ke Bintulu, beliau berpesan “Sekali menulis, terus menulis”. Sebenarnya itu ialah motto Persatuan Penulis Johor dan kata-kata itu termeteri kuat di dalam hati saya yang saya anggap sebagai wasiat beliau.   

Buku jemputan Hadiah Sastera 2001 Kumpulan Utusan (muka tengah).

5. Kalau ada pembikin filem hendak menjadikan Perang Jementah sebagai produk layar perak, mungkin baris tanda (tagline) yang sesuai untuk ditulis pada poster filem dan untuk diungkap dalam klip video trailer promosi - "Bila raja telah berjaya, rakyat wajib menumpahkan taat dan setia" atau dalam Bahasa Inggeris "When the king succeeds, the commoner shall oblige to the cause".